Konceptualno obrazloženje rešenja
Arhitektonski koncept memorijalnog centra proizlazi iz arhetipskog graditeljskog oblika gumna kao tradicionalnog mesta okupljanja koje je odredila konfiguracija crnogorskog pejzaža. Ideja da se objekat prevede u jednostavni krug i trag, otvoreni plato ili terasu u predelu, ističe simboličku vrednost prepoznatljive forme koja označava sabornost i jedinstvo naroda kako u svakodnevnim događajima, tako i u prelomnim tačkama Istorije. Gumno je tradicionalno mesto zajedničkog života i susreta, vršidbe, veselja, rada, igre, tuge. Istovremeno to je bilo mesto sudbonosnih odluka, poput onih koje su se odigrale na Badnje veče 1916. odredivši tok slavne Mojkovačke bitke. Kao obeležje stradanja i sećanja odabran je istorijski i prostorni simbol zajedništva, a istovremeno to je simbol jedinstva oblika i predela, održivosti i jednostavnosti iskustva iskrenog narodnog graditeljstva. Gumno označava autentičnost obeležja duha mesta okupljanja i sećanja, a u isti mah predstavlja povratak strogoj jednostavnosti tragova u prostoru koji ne narušavaju lepotu prirodnog okruženja.
Krug je najpre proširena tačka. Njegova su simbolička svojstva odsutnost razlikovanja ili podele. Krug simbolizuje vreme, vezu prošlosti i budućnosti, kao i duhovno nebo u njegovim vezama sa zemljom. Koncentrični krugovi zasada u parteru prate ideju širenja i razvijanja centra u prostoru, definišući konturu polja koje obeležava poligon bitke i svojom geometrijom okuplja prostor posvećen herojskim žrtavama podnešenim za druge. Osnovna ideja prostorne kompozicije je da građevina ne konkuriše Spomeniku, već da se dispozicijom eksponiranom prema dubini prostora, ka južnoj padini, svede na kružni plato-terasu i pristupnu liniju usečenu u teren. Ovim je očuvan istorijski kontinuitet ambijenta gde Spomenik koji već postoji u memoriji posetilaca ostaje dominantna vertikala, dok se parternom kompozicijom u koju je usađen objekat-gumno postavljaju granice njegove duhovne teritorije i naglašava širenje energije mesta. Oko Spomenika predviđeno je kružno spomen-polje božura istog prečnika, uspostavljajući jedinstvenu parternu celinu sa platoom (kao što su u davna vremena krugovi oko hramova i gradova predstavljali zaštitne prstenove koji sprečavaju neprijateljske prodore).
Arhitektonsko oblikovanje objekta i uređenje terena
Glavni pristup objektu Memorijalnog centra, kadrirajući Spomenik u osi ulazne vizure, brazdom usečenom u tlu predstavlja rov kao simbol bitke (spomen na bataljone i brigade koji su pod komandom serdar Janka Vukotića uspešnom ofanzivom na Božić 1916. zauzeli Bojnu njivu i odbranili „Mojkovačka vrata“). Objekat Memorijalnog centra je betonski monolit čiji su spoljašnji elementi iskrojeni u predelu u kojem svetlost iz „procepa“ oko platoa noću formira prsten ili oreol kao simbol duhovnog građenja, trajanja i kristalizovanog sećanja. Dugačka blaga rampa koja vodi do kružnog prostora usečenog u teren inspirisana je Atrejevom riznicom, asocirajući na njenu skrivenu, veličanstvenu kompoziciju, kao i na kult heroja koji je sa njom povezan. U podzidima rampe, oblikovanim oplatom sa šarom na betonu, utisnuta su svetla koja predstavljaju imena ratnika, isijavajući iz zidova kao duhovne emanacije, rojevi svitaca ili sazvežđa na mračnom nebu. Sa glavnog ulaza, uz rampu, pogled vodi direktno do Spomenika, a sa druge strane, preko galerije i terase, otvaraju se vizure niz dolinu, na planinski pejzaž. Ulazna pozicija u objekat u ravni je sa nižom kotom terena, uokvirujući vazdušni prostor kružne galerije na najnižem nivou. U produžetku pravca rampe predviđen je stakleni lift kojim se, pored amfiteatra i stepeništa, direktno spušta u izložbeni prostor.
Sa gornje kote terena, od pristupne saobraćajnice i Spomenika, Memorijalni centar saglediv je kao kružni plato (gumno) i rampa (rov). Na koti glavnog ulaza u objekat predviđena je galerija koja, „lebdeći“ nad izložbenim prostorom pored biblioteke vodi do bifea. Sa druge strane lifta, kao i iz bifea, izlazi se na lučnu natkrivenu terasu koja se nadovezuje na nižu kotu otvorenog terena formirajući pun krug oko izložbenog prostora. Segment „prstena“ između glavnog ulaza i biblioteke oblikovan je kao amfiteatar sa pripadajućim stepeništem koji nivo galerije povezuje sa mestom za izložbe. Oko zenitalno osvetljenog izložbenog prostora smešten je hol sa suvenirnicom i prstenasti koridor sa kancelarijama orijentisanim ka vazdušnom procepu sa druge strane. Koridor vodi do depoa i tehničkih prostorija ukopanih u teren ispod natkrivene terase objekta, dok se sa druge strane, na silaznoj poziciji lifta nalaze garderobe, mesto za portira i toaleti za posetioce. Između svih funkcionalnih zona objekta ostvarena je kružna veza. Pripadajući teren Memorijalnog centra uređen je zemljanim škarpama preko kojih je naglašena parterna veza sa Spomenikom, formirajući celinu. Pejzažno uređenje prati ideju objekta da se postavi kao plato naspram vertikale postojećeg Spomenika kako bi se zaokružio prostor oko mesta sećanja upisanog u memoriju posetilaca. Ova ravnoteža istaknuta je kružnim spomen poljem božura oko Spomenika, u simetriji sa krugom platoa objekta. Oko platoa, u lukovima koji se šire, projektovani su, kao tragovi na terenu, zasadi ruzmarina i lavande.
Primena načela energetske efikasnosti i ekoloških aspekata
Arhitektonsko rešenje Memorijalnog centra integriše principe energetske efikasnosti i ekološke aspekte sa njegovom simboličkom i istorijskom suštinom. Primena obnovljivih izvora energije, održiva javna rasveta, ozelenjavanje i efikasan tretman otpadnih voda centralni su za dizajn, naglašavajući održivost i poštovanje prirodne sredine. Uključivanje efikasnih sistema za prečišćavanje otpadnih voda osigurava da memorijalni centar radi sa minimalnim uticajem na životnu sredinu, poštujući prirodni pejzaž. Integracija energetske efikasnosti i ekoloških promišljanja sa kulturnim i istorijskim narativom spomenika ističe holistički pristup održivoj arhitekturi.